Khan Academy یک پلتفرم آموزشی آنلاین است که با هدف ارائه آموزش رایگان و باکیفیت به همه افراد در سراسر جهان طراحی شده است. این پلتفرم که در سال ۲۰۰۶ توسط سلمان (سل) خان بنیان‌گذاری شد، اکنون به یکی از شناخته‌شده‌ترین منابع آموزشی دیجیتال تبدیل شده است. وب‌سایت رسمی این پلتفرم، یعنی www.khanacademy.org، به کاربران امکان دسترسی به هزاران ویدئوی آموزشی، تمرین‌های تعاملی و ابزارهای پیشرفت تحصیلی را به صورت کاملاً رایگان فراهم می‌کند. این مقاله به بررسی تاریخچه، مأموریت، ویژگی‌ها، تأثیرات و آینده Khan Academy می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این پلتفرم توانسته تحولی در دسترسی به آموزش ایجاد کند.
تاریخچه و پیدایش Khan Academy
داستان Khan Academy از یک تلاش ساده و شخصی آغاز شد. سلمان خان، که دارای مدارک تحصیلی از دانشگاه MIT و هاروارد است، در سال ۲۰۰۴ شروع به تدریس ریاضی به یکی از عموزاده‌های خود از راه دور کرد. او ابتدا از ابزارهای ساده‌ای مانند Yahoo! Doodle Images استفاده می‌کرد، اما به زودی تصمیم گرفت ویدئوهای آموزشی خود را در یوتیوب منتشر کند تا افراد بیشتری بتوانند از آن‌ها بهره‌مند شوند. استقبال گسترده از این ویدئوها او را شگفت‌زده کرد و بازخوردهای مثبتی که از سراسر جهان دریافت کرد، او را به این فکر انداخت که پروژه‌ای بزرگ‌تر را آغاز کند.
در سال ۲۰۰۸، خان تصمیم گرفت شغل خود در بخش مالی را رها کند و تمام وقت خود را به توسعه Khan Academy اختصاص دهد. او این سازمان را به عنوان یک نهاد غیرانتفاعی (non-profit) ثبت کرد و مأموریتش را «ارائه آموزش رایگان و در سطح جهانی به هر فرد در هر مکان» تعریف کرد. این تصمیم با حمایت‌های مالی از سوی افراد و سازمان‌هایی مانند بیل گیتس و گوگل همراه شد. برای مثال، در سال ۲۰۱۰، گوگل مبلغ ۲ میلیون دلار برای توسعه دوره‌های جدید و ترجمه محتوا به زبان‌های دیگر اهدا کرد. از آن زمان تاکنون، Khan Academy رشد چشمگیری داشته و اکنون بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر ثبت‌شده در سراسر جهان دارد.
ویژگی‌ها و امکانات Khan Academy
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های Khan Academy، رایگان بودن تمامی منابع آن است. این پلتفرم مجموعه‌ای گسترده از ویدئوهای آموزشی کوتاه (معمولاً بین ۵ تا ۱۵ دقیقه) را ارائه می‌دهد که موضوعاتی از ریاضیات و علوم گرفته تا تاریخ، هنر و برنامه‌نویسی را پوشش می‌دهند. این ویدئوها با استفاده از یک تخته سیاه دیجیتال ضبط شده‌اند و سبک تدریس سلمان خان، که به صورت گام‌به‌گام و با لحنی دوستانه است، آن‌ها را متمایز می‌کند. او در این ویدئوها به جای نشان دادن چهره خود، بر روی توضیحات و ترسیمات تمرکز دارد تا حس حضور یک معلم خصوصی را به کاربر القا کند.
علاوه بر ویدئوها، Khan Academy تمرین‌های تعاملی را نیز ارائه می‌دهد که به کاربران امکان می‌دهد آموخته‌های خود را آزمایش کنند. این تمرین‌ها با سیستم «یادگیری تسلطی» (mastery learning) طراحی شده‌اند، به این معنا که کاربر باید به سطح مشخصی از تسلط برسد تا بتواند به موضوع بعدی برود. این رویکرد به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد با سرعت خودشان یاد بگیرند و از فشارهای سنتی کلاس درس دور بمانند. همچنین، ابزارهای ردیابی پیشرفت برای معلمان و والدین در دسترس است که به آن‌ها کمک می‌کند عملکرد دانش‌آموزان را بررسی کرده و نقاط ضعف آن‌ها را شناسایی کنند.
یکی دیگر از نقاط قوت این پلتفرم، چندزبانه بودن آن است. محتوای Khan Academy به بیش از ۴۰ زبان، از جمله انگلیسی، اسپانیایی، فرانسوی، پرتغالی، بنگالی، ترکی و ازبکی ترجمه شده است. این ویژگی به ویژه برای افرادی که به زبان انگلیسی تسلط ندارند، اهمیت زیادی دارد و دسترسی به آموزش را در مناطق محروم‌تر جهان گسترش داده است.
تأثیرات Khan Academy بر آموزش
Khan Academy تأثیر عمیقی بر روش‌های آموزشی مدرن گذاشته است. یکی از مفاهیم کلیدی که این پلتفرم ترویج می‌دهد، ایده «کلاس معکوس» (Flipped Classroom) است. در این مدل، دانش‌آموزان درس‌ها را در خانه از طریق ویدئوهای آموزشی یاد می‌گیرند و سپس در کلاس درس به تمرین و بحث با معلم و همکلاسی‌های خود می‌پردازند. این روش به معلمان اجازه می‌دهد زمان بیشتری را به تعامل مستقیم با دانش‌آموزان اختصاص دهند و به جای سخنرانی‌های طولانی، بر حل مشکلات و آموزش شخصی‌سازی‌شده تمرکز کنند. بسیاری از مدارس در سراسر جهان از این رویکرد استقبال کرده‌اند و Khan Academy را به عنوان ابزاری مکمل در برنامه درسی خود به کار گرفته‌اند.
علاوه بر این، Khan Academy به کاهش نابرابری‌های آموزشی کمک کرده است. در بسیاری از مناطق جهان، دسترسی به معلمان باکیفیت یا منابع آموزشی محدود است. این پلتفرم با ارائه محتوای رایگان و قابل دسترس از طریق اینترنت یا حتی نسخه‌های آفلاین، این شکاف را پر کرده است. سازمان‌های غیرانتفاعی مانند World Possible و Lewis Center for Educational Research با همکاری Khan Academy، نسخه‌های آفلاین ویدئوها را در مناطق روستایی آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین توزیع کرده‌اند تا حتی کسانی که به اینترنت دسترسی ندارند نیز بتوانند از این منابع بهره‌مند شوند.
تأثیر این پلتفرم در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ نیز قابل توجه بود. با بسته شدن مدارس در سراسر جهان، تقاضا برای منابع آموزشی آنلاین افزایش یافت و Khan Academy به سرعت منابعی مانند برنامه‌های روزانه و وبینارهای آموزشی برای معلمان و والدین ارائه داد. در سال ۲۰۲۰، بیش از ۲۰۰ میلیون ساعت آموزش از طریق این پلتفرم ارائه شد که نشان‌دهنده نقش حیاتی آن در تداوم یادگیری در شرایط بحرانی است.
نوآوری‌های اخیر: Khanmigo و هوش مصنوعی
یکی از جدیدترین نوآوری‌های Khan Academy، ابزار مبتنی بر هوش مصنوعی به نام Khanmigo است که در سال ۲۰۲۳ معرفی شد. این ابزار که با همکاری شرکت‌هایی مانند مایکروسافت توسعه یافته، به عنوان یک دستیار آموزشی عمل می‌کند و به دانش‌آموزان و معلمان کمک می‌کند. Khanmigo می‌تواند به سوالات دانش‌آموزان پاسخ دهد، راهنمایی‌های شخصی‌سازی‌شده ارائه کند و حتی به معلمان در تهیه طرح درس یا ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان کمک کند. برخلاف بسیاری از ابزارهای هوش مصنوعی دیگر که پاسخ‌های مستقیم ارائه می‌دهند، Khanmigo از رویکرد سقراطی استفاده می‌کند و دانش‌آموزان را به یافتن پاسخ‌ها از طریق پرسش و تفکر تشویق می‌کند.
در آگوست ۲۰۲۴، نسخه «Khanmigo for Teachers» به صورت رایگان برای معلمان در ایالات متحده عرضه شد که نشان‌دهنده تعهد Khan Academy به حمایت از جامعه آموزشی است. این ابزار نه تنها زمان معلمان را برای وظایف اداری آزاد می‌کند، بلکه به آن‌ها امکان می‌دهد بر تعامل انسانی و پرورش مهارت‌های خلاقانه دانش‌آموزان تمرکز کنند. سلمان خان در کتاب خود به نام «Brave New Words» (منتشرشده در سال ۲۰۲۴) استدلال می‌کند که هوش مصنوعی می‌تواند آموزش را متحول کند، اما جایگزین معلمان نخواهد شد؛ بلکه آن‌ها را توانمندتر می‌کند.
چالش‌ها و انتقادات
با وجود موفقیت‌های چشمگیر، Khan Academy با چالش‌هایی نیز روبه‌رو بوده است. یکی از انتقادات رایج این است که ویدئوهای آموزشی، هرچند باکیفیت، نمی‌توانند جایگزین تعامل رو در رو با معلم شوند. برخی معتقدند که این پلتفرم بیشتر برای دانش‌آموزانی مناسب است که انگیزه شخصی بالایی دارند و ممکن است برای کسانی که به حمایت بیشتری نیاز دارند، کافی نباشد. علاوه بر این، وابستگی به اینترنت در بسیاری از مناطق محروم همچنان یک مانع بزرگ است، اگرچه تلاش‌هایی برای ارائه نسخه‌های آفلاین صورت گرفته است.
یکی دیگر از نگرانی‌ها، تأثیر هوش مصنوعی بر مهارت‌های انسانی است. برخی کارشناسان هشدار داده‌اند که استفاده بیش از حد از ابزارهایی مانند Khanmigo ممکن است وابستگی بیش از حد به فناوری را تشویق کند و مهارت‌های تفکر انتقادی یا حل مسئله را تضعیف کند. با این حال، Khan Academy با تأکید بر نقش مکمل فناوری و نه جایگزین، سعی در رفع این نگرانی‌ها دارد.
آینده Khan Academy
آینده Khan Academy با توجه به پیشرفت‌های فناوری و نیازهای متغیر آموزشی، بسیار روشن به نظر می‌رسد. این پلتفرم قصد دارد محتوای خود را به زبان‌های بیشتری گسترش دهد و با همکاری با دولت‌ها و مؤسسات آموزشی، به بخشی از سیستم‌های آموزشی رسمی تبدیل شود. سلمان خان همچنین ایده ایجاد یک «مدرسه مجازی رایگان در سطح جهانی» را مطرح کرده است که می‌تواند جایگزینی برای آموزش سنتی باشد.
علاوه بر این، Khan Academy در حال بررسی راه‌هایی برای ادغام بیشتر با فناوری‌های نوظهور مانند واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) است تا تجربه یادگیری را جذاب‌تر و تعاملی‌تر کند. هدف نهایی این پلتفرم همچنان همان است: اطمینان از اینکه هیچ‌کس به دلیل محدودیت‌های مالی یا جغرافیایی از آموزش محروم نشود.
نتیجه‌گیری
Khan Academy به عنوان یک پلتفرم آموزش رایگان، نه تنها دسترسی به دانش را دموکراتیزه کرده، بلکه روش‌های سنتی آموزش را نیز به چالش کشیده است. از ویدئوهای ساده یوتیوب تا ابزارهای پیشرفته هوش مصنوعی مانند Khanmigo، این پلتفرم نشان داده که آموزش باکیفیت می‌تواند در دسترس همه باشد. اگرچه چالش‌هایی پیش رو دارد، اما تأثیر مثبت آن بر میلیون‌ها دانش‌آموز، معلم و والدین در سراسر جهان غیرقابل انکار است. Khan Academy نه تنها یک ابزار آموزشی است، بلکه نمادی از امید برای آینده‌ای است که در آن یادگیری هیچ مرزی ندارد.